GLEBY
Gleby występujące na terenie arkusza zostały ukształtowane przez naturalne czynniki glebotwórcze oraz antropogeniczne procesy przemysłowo-urbanizacyjne. Podstawowym typem gleb są rędziny wykształcone ze skał węglanowych. Na utworach gliniastych i piaskach wytworzyły się gleby pseudobielicowe i brunatne (Program…, 2003). Na obszarach leśnych, zlokalizowanych głównie w rozległych obniżeniach terenu, występują gleby bielicowe, wytworzone z piasków wodnolodowcowych. W dolinach rzecznych pospolite są gleby bagienne i mułowo-błotne, a w niewielkich obniżeniach terenu (w okolicach Szczakowej) gleby glejowe.
Zmiany spowodowane działalnością gospodarczą przejawiają się w postaci degradacji pokrywy glebowej (zmian profilu glebowego i właściwości fizykochemicznych). Procesy degradacji gleb występują przede wszystkim w rejonach budowy nowych osiedli mieszkaniowych, tras komunikacyjnych, obiektów przemysłowych i w miejscach składowania odpadów.
Skład granulometryczny. Badania uziarnienia gleb wykonano z uwagi na jego związek z zawartością pierwiastków. Dla gleb o znacznym udziale frakcji ilastej, zwanej również spławialną (<0,02 mm) i pylastej (0,1–0,02 mm) dopuszcza się zwykle większe stężenia graniczne przy opracowywaniu zaleceń ich użytkowania (Kabata-Pendias i in., 1995). Ten sposób opracowania wytycznych wynika z faktu wyższych zawartości pierwiastków i ich mniejszą zdolnością migracji w tych glebach.
Zróżnicowanie granulometrii gleb na arkuszu wiąże się z litologią skał macierzystych. Najliczniej reprezentowane są gleby piaszczyste (67%), utworzone na plejstoceńskich piaskach i żwirach akumulacji fluwioglacjalnej oraz na piaskach eolicznych. Znaczna ich część zawiera ponad 75% frakcji 1,0–0,1 mm, a w północno-wschodnim obszarze arkusza ponad 90%. Gleby te charakteryzują się niewielką zawartością frakcji pylastej (<5%) i ilastej (<5%). Gleby rozwinięte na wychodniach skał węglanowych triasu są znacznie wzbogacone we frakcję pylastą (0,1–0,02 mm) i ilastą (<0,02 mm). Zawartość frakcji pylastej waha się w nich najczęściej w przedziale 10–30%, a ilastej od 5 do 10%.
Odczyn. W warstwie powierzchniowej przeważają gleby o odczynie obojętnym (42%) i zasadowym (41%), co wiąże się z ich rozwojem ze skał węglanowych triasu oraz znacznym udziałem gruntów antropogenicznych. Gleby o odczynie obojętnym (pH 6,3–7,4) występują w północno-wschodniej i południowej części arkusza. Część północno-zachodnią pokrywają gleby zasadowe. Największe pH (>8) zanotowano w glebach przemysłowego rejonu Szczakowej (w sąsiedztwie byłej cementowni, huty szkła i kamieniołomu dolomitu). Odczyn alkaliczny wiąże się z rozpraszaniem pyłów i odpadów podczas wieloletniej eksploatacji skał węglanowych. Największy rejon kwaśnych gleb (o pH<6,3) występuje na terenie lasów i łąk, w południowej części zlewni Łużnika zlokalizowanej na podłożu czwartorzędowych piasków oraz w okolicy hałd odpadów skał płonnych kopalni Jaworzno utworzonych między dzielnicami Bory i Stara Huta.
Na głębokości 0,8–1,0 m zwarte rejony gleb obojętnych i zasadowych występują na terenie wzniesień zbudowanych z węglanowych skał triasu oraz w przemysłowym obszarze Szczakowej, a gleb o odczynie kwaśnym – tylko w niewielkim rejonie południowej części zlewni Łużnika.
W dzielnicach miejsko-przemysłowych alkalizację gleb można wiązać zarówno z występowaniem węglanowych utworów triasu w podłożu, jak i z rozpraszaniem pyłów przemysłowych, bogatych w związki wapnia i magnezu. Większe znaczenie ma skład chemiczny skał macierzystych, o czym świadczy zwiększenie powierzchni zajmowanych przez gleby zasadowe na głębokości 0,8–1,0 m (62%).
Porównanie przeciętnych wartości odczynu powierzchniowej warstwy gleb na terenach o różnym sposobie użytkowania (tab. 2) wskazuje na wyraźny związek alkalizacji z opadem pyłów ze spalania paliw i procesów przemysłowych. W obszarach bez zabudowy wartość mediany pH wynosi 7,0 i wzrasta do 7,6–7,7 w rejonach z zabudową miejską i przemysłową.
Geochemia. W zależności od warunków fizykochemicznych środowiska procesy glebotwórcze doprowadziły do zmian składu chemicznego gleb w stosunku do skał macierzystych, jednak najczęściej podstawowe cechy geochemiczne skał pierwotnych są czytelne.
Analiza składu chemicznego gleb arkusza wskazuje na wyraźny związek rozkładów przestrzennych wielu pierwiastków (glinu, baru, wapnia, kobaltu, chromu, żelaza, magnezu, manganu, niklu, fosforu, strontu, tytanu i wanadu) z budową geologiczną podłoża. Gleby na wychodniach węglanowych utworów triasowych wyróżniają się znacznymi zawartościami tych pierwiastków. Pasy gleb wzbogaconych w pierwiastki geogeniczne rozciągają się od Koźmina i Cezarówki na południu, poprzez Jaworzno-Śródmieście do Długoszyna na północy oraz od Ciężkowic przez Pieczyska do Szczakowej i Długoszyna. Najmniejszymi zawartościami tych pierwiastków charakteryzują się gleby utworzone na plejstoceńskich piaskach stożków napływowych pokrywających obszar zlewni Łużnika i północno-wschodni fragment arkusza. Obserwacja dotyczy zarówno powierzchniowej, jak i głębszej warstwy gleb. Niewielkie zawartości pierwiastków wiążą się z ubogim składem chemicznym piaszczystych skał macierzystych oraz ich kwaśnym odczynem, który sprzyja ługowaniu wielu pierwiastków.
Powierzchniowa warstwa gleb wzbogacona jest w bar, wapń, chrom i stront na skutek oddziaływania czynników antropogenicznych.
Zawartość baru w zakresie głębokości 0,8–1,0 m rzadko przekracza 120 mg/kg, zaś w powierzchniowej warstwie gleb rozległe obszary, przekraczające tę zawartość, występują w przemysłowych dzielnicach Jaworzna (rejon hałdy KWK Jaworzno, Galmany, Warpie, Szczakowa). Antropogenicznym źródłem baru są prawdopodobnie płonne skały karbonu zgromadzone na hałdach oraz pozostałości odpadów po historycznej eksploatacji rud Zn–Pb w rejonie Galmanów, Warpi i Piaskowej Góry.
W rejonie kamieniołomu dolomitu między Pieczyskami a Dobrą, w powierzchniowej warstwie gleb zaznaczają się geologiczno-antropogeniczne anomalie wapnia z maksimum 15,20% i strontu z maksimum 380 mg/kg. Znacznie wyraźniejsza intensywność i zasięg anomalii na głębokości 0,0–0,3 m wiąże się z wieloletnią eksploatacją i rozpraszaniem odpadów dolomitowych oraz pyłów z już nieczynnej cementowni. Podwyższenie zawartości wapnia (a także magnezu) w glebach jest korzystne dla środowiska, ponieważ pierwiastki te powodują zwiększanie stopnia alkalizacji co sprzyja wiązaniu metali ciężkich.
Wzbogacenie w chrom powierzchniowej warstwy gleb w Długoszynie zanotowano w glebach aluwialnych doliny Koziego Brodu. Źródłem tego pierwiastka pierwiastka jest odprowadzanie ścieków poprodukcyjnych garbarni w Szczakowej.
Kadm, cynk, ołów i arsen są pierwiastkami związanymi z eksploatacją rud Zn–Pb. Ich anomalie występują w południowej i zachodniej części arkusza. W powierzchniowej warstwie gleb w rejonie Galmany–Warpie–Sodowa Góra–Długoszyn, we wschodniej części Ciężkowic oraz w Jeziorkach zanotowano stężenia kadmu >8 mg/kg, ołowiu >250 mg/kg i cynku >1000 mg/kg. Intensywne anomalie kadmu i ołowiu zanotowano też w rejonie położonym na północ od dzielnicy Bory. Kadm, ołów i cynk koncentrują się głównie w powierzchniowej warstwie gleb, a na głębokości 0,8–1,0 m następuje zmniejszenie obszaru anomalii i jednoczesny wzrost ich intensywności. W glebach z większej głębokości maksymalna koncentracja kadmu wynosi 197 mg/kg, ołowiu 22 000 mg/kg, arsenu 319 mg/kg, a cynku 43 100 mg/kg.
Zanieczyszczenie gleb przez srebro, arsen, rtęć, miedź i siarkę wiąże się oddziaływaniem czynników antropogenicznych.
Punktową anomalię srebra (z maksimum 28 mg/kg) stwierdzono w glebie leśnej na północ od Ciężkowic. Jej źródłem jest prawdopodobnie nielegalne wysypisko śmieci.
Antropogeniczna anomalia arsenu (do 1260 mg/kg) występująca w powierzchniowej warstwie gleb aluwialnych w Szczakowej wywołana jest obecnością związków tego pierwiastka w ściekach zrzucanych z garbarni. Obszar anomalii jest niewielki (około 1 km²), ale powinien być przedmiotem zainteresowania władających terenem, z uwagi na toksyczne właściwości arsenu, wywołujące różnorodne schorzenia (Seńczuk, 2002; Charlet, Polya, 2006; Hopenhayn, 2006).
Zwiększone zawartości miedzi występują w powierzchniowej warstwie gleb w rejonie stacji kolejowej Jaworzno-Szczakowa, w otoczeniu wysypiska śmieci w miejscu dawnego kamieniołomu dolomitu na południe od Pieczysk oraz w okolicy hałdy odpadów pogórniczych KWK Jaworzno. Najwyraźniejsza antropogeniczna anomalia (do 530 mg/kg miedzi) została zanotowana w rejonie ulicy Upadowej w Chropaczówce. W glebach z głębokości 0,8–1,0 m zawartość miedzi osiąga 1160 mg/kg na terenie KWK Jaworzno (rejon bazy transportowej i torów kolejowych przy ul. Rzemieślniczej). Można przypuszczać, że pierwiastek ten pochodzi ze źródeł antropogenicznych – odcieków z hałd górnictwa węglowego oraz składowania złomu metalowego i kabli.
Silna anomalia rtęci (z maksimum 9,96 mg/kg) występuje w powierzchniowej warstwie gleb na terenie Zakładów Chemicznych Organika-Azot. Zanieczyszczenie kontynuuje się na głębokości 0,8–1,0 m, osiągając maksymalnie 0,80 mg/kg rtęci. Źródłem rtęci są z pewnością jej związki używane w zakładach do produkcji środków ochrony roślin, zawierające między innymi rtęć, arsen i związki chloroorganiczne. W latach 70. i 80. w zakładach wytwarzano m.in. DDT i lindan – substancje owadobójcze stosowane w rolnictwie, a obecnie zakazane w większości krajów świata. W sąsiedztwie terenu hałd KWK Jaworzno zwraca uwagę anomalia rtęci, bardziej intensywna w zakresie głębokości 0,8–1,0 m (do 17 mg/kg).
Zawartość siarki w glebach arkusza rzadko przekracza 0,16%. W pobliżu hałd KWK Jaworzno i huty szkła w Szczakowej w glebach występują podwyższenia jej zawartości, do 2,55% maksymalnie w warstwie powierzchniowej i do 2,03% na głębokości 0,8–1,0 m.
Zawartość węgla organicznego w powierzchniowej warstwie gleb pozostaje najczęściej w zakresie 0,70–3,00 %. W glebach łąkowych w zlewni Koziego Brodu i Łużnika zawartość tego składnika jest większa (3,00–12,00%), a lokalnie osiąga koncentrację 24,00%. Maksymalna zawartość węgla organicznego (45,90%) została zanotowana w glebach antropogenicznych, obfitujących w okruchy węgla kamiennego, z rejonu zachodniego krańca hałdy KWK Jaworzno.
Udział obszarów gleb zanieczyszczonych w różnym stopniu kadmem, ołowiem i cynkiem zestawiono w tabeli 6. Na przeważającym obszarze arkusza (72,23%) gleby warstwy powierzchniowej zawierają poniżej 4 mg/kg kadmu. Zawartość ołowiu <100 mg/kg stwierdzono dla 51,28% gleb, a zawartość cynku <100 mg/kg dla 18,31% gleb.
Gleby bardzo zanieczyszczone kadmem (>16 mg/kg), ołowiem (>500 mg/kg) i cynkiem (>2500 mg/kg) zajmują tylko kilka % powierzchni arkusza w warstwie powierzchniowej i na głębokości 0,8-1,0 m.
Dla gleb z głębokości 0,0–0,3 m przeprowadzono ocenę stopnia zanieczyszczenia metalami, klasyfikując je do grup użytkowania A, B i C na podstawie zawartości dopuszczalnych (tab. 7). Przy klasyfikacji sumarycznej stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przekraczała wartość dopuszczalną.
Ze względu na zawartość metali 14,12% spośród badanych gleb zaliczono do grupy A. Do grupy B zaklasyfikowano 30,26% analizowanych próbek, a do grupy C 55,62%. Gleby zaliczone do grup A i B spełniają warunki ich wielofunkcyjnego użytkowania. Gleby zaklasyfikowane do grupy C występują głównie w południowej i zachodniej części arkusza na terenach obiektów przemysłowych i w rejonach wychodni węglanowych utworów triasu. Największy udział w zanieczyszczeniu gleb mają cynk, kadm i ołów (tab. 7). Klasyfikacja (tabl. 63) wskazuje, jak powinien być użytkowany dany teren zgodnie z wytycznymi Rozporządzenia…(2002). W wielu przypadkach aktualne użytkowanie jest niewłaściwe i wymaga monitorowania, a niekiedy rekultywacji. Stężenia metali w glebach niektórych lasów, pól, łąk i ogrodów są tak duże, że tereny te powinny być użytkowane tylko jako obszary przemysłowe.
OSADY WODNE
> Badane osady pochodzą ze strumieni: Kozi Bród, Łużnik, Wąwolnica i ich dopływów (głównie rowów melioracyjnych) oraz Kanału Głównego. Największym zbiornikiem wód stojących jest Zalew Sosina.
Kozi Bród i jego zlewnia. Zawartości glinu, arsenu, baru, wapnia, kobaltu, chromu, żelaza, manganu, niklu, fosforu, tytanu i wanadu wykazują nieznaczną zmienność w osadach zlewni. Wartości median tych pierwiastków w zlewni Koziego Brodu są zbliżone do wartości median dla osadów całego arkusza (tab. 4).
W osadach cieków między Ciężkowicami a Pieczyskami zaznacza się skoncentrowanie zawartości arsenu (do 80 mg/kg), kadmu (do 98 mg/kg), ołowiu (do 1090 mg/kg) i cynku (do 9700 mg/kg). Prawdopodobnym źródłem tych pierwiastków są odpady po odkrywkowej historycznej eksploatacji i przetwarzaniu rud Zn-Pb w rejonie Ciężkowic. W tej części zlewni osady są też wzbogacone w kobalt, miedź, mangan, nikiel i wanad. Zawartości fosforu, siarki, tytanu i strontu w dopływach Koziego Brodu, drenujących czwartorzędowe namuły dolinne, są kilkakrotnie mniejsze w stosunku do zawartości w aluwiach tego potoku.
Zanieczyszczenie osadów w dolnym odcinku Koziego Brodu spowodowane jest głównie zrzutami ścieków z zakładów przemysłowych oraz drenażem hałd huty szkła, zakładów dolomitowych, cementowni i garbarni w Szczakowej. W Szczakowej (poniżej mostu na ul. Jagiellońskiej) w osadach zanotowano do 21 mg/kg srebra, podczas gdy w górnej części potoku jego zawartość najczęściej nie przekracza 1 mg/kg. Zanieczyszczenie można wiązać ze zrzutami ścieków z zakładu obróbki metali Vitroform (Plan…, 2003).
Aluwia dolnego odcinka są też zanieczyszczone przez chrom, pochodzący ze zrzucania ścieków technologicznych garbarni Szczakowa. Koncentracja tego pierwiastka w kilku próbkach przekracza 1000 mg/kg (maks. 2200 mg/kg).
Na całej długości Koziego Brodu osady są wzbogacone w rtęć. Wartość mediany tego pierwiastka wynosi 0,20 mg/kg, a koncentracja maksymalna osiąga 0,43 mg/kg.
Łużnik i jego zlewnia. Osady cieków w zlewni Łużnika są mało zanieczyszczone. Dla większości pierwiastków przeciętne ilości (wyrażone wartościami median) są mniejsze niż wartości tła geochemicznego regionu śląskiego (tab. 4).
Najmniejsze zawartości glinu, baru, wapnia, kobaltu, chromu, żelaza, magnezu, manganu, niklu, fosforu, siarki, tytanu i wanadu występują w aluwiach w dolnym biegu strumienia, który drenuje piaszczyste osady plejstoceńskie o ubogim składzie chemicznym. Obszary źródłowe dopływów Łużnika w południowej części zlewni położone są na wychodniach węglanowo-ilastych utworów triasu, których wietrzenie uwalnia niektóre pierwiastki, powodując wzrost ich ilości w aluwiach. Zanotowano wzbogacenie osadów w glin, kobalt, żelazo, mangan, stront i wanad. Osady w tej części zlewni obfitują też w pierwiastki związane z mineralizacją kruszcową – arsen, kadm, ołów i cynk. Zawartość arsenu najczęściej wynosi kilkadziesiąt mg/kg, podczas gdy w aluwiach dolnego biegu Łużnika rzadko przekracza 5 mg/kg. Zawartość kadmu osiąga maksymalnie 67 mg/kg, ołowiu 450 mg/kg, a cynku 2800 mg/kg.
Kanał Główny i jego zlewnia. Kanał Główny (zwany także Kanałem Szczakowskim) powstał w celu odprowadzania wód z terenu odkrywkowej kopalni piasku Szczakowa, powstałej w połowie lat 50. ubiegłego stulecia. Kanał ma wiele dopływów w postaci mniejszych kanałów i rowów. Przepływa przez tereny, które od wielu lat podlegają rekultywacji. Aluwia kanału charakteryzują się znacznymi zawartościami glinu, chromu, siarki, strontu, tytanu i wanadu.
W osadach małych cieków drenujących podmokły teren położony na południe od Zalewu Sosina występują zwiększone ilości kadmu, kobaltu, żelaza, manganu, niklu, tytanu, wanadu, siarki i strontu. Zawartość arsenu dochodzi do 154 mg/kg a baru do 2770 mg/kg. Wzbogacenia wiążą się prawdopodobnie z gromadzeniem odpadów różnego pochodzenia (głównie z elektrowni Siersza), stanowiących źródło metali, w starych wyrobiskach kopalni piasku Szczakowa. Na zrekultywowanym terenie wyrobisk utworzyły się łąki pokryte glebami torfowymi, które są dogodnym środowiskiem sorpcji pierwiastków z uwagi na obfitość tlenków i wodorotlenków żelaza w ich składzie.
Wąwolnica. W południowo-zachodniej części arkusza znajduje się źródłowy odcinek strumienia. W jego osadach zanotowano wysokie stężenia metali (miedzi, rtęci, ołowiu, siarki i cynku) w rejonie zakładów chemicznych Organika-Azot. Zawartość miedzi dochodzi do 150 mg/kg, ołowiu do 21 670 mg/kg, siarki do 7,40% i cynku do 2270 mg/kg. Najpoważniejsze jest zanieczyszczenie osadów rtęcią, której koncentracja osiąga 182 mg/kg, stwarzając duże niebezpieczeństwo zatrucia roślin i zwierząt. Występuje też nieznaczne wzbogacenie osadów w srebro (2–3 mg/kg). Zanieczyszczenie osadów wiąże się z wieloletnią produkcją różnorodnych substancji chemicznych w zakładach Organika-Azot. W latach 30. XX w. w zakładach produkowano siarczan miedzi, cyjanek wapnia, żelazocyjanki i inne produkty, a po II wojnie światowej w procesach produkcyjnych stosowano metodę elektrolizy rtęciowej (Proksa, 2008) oraz używano związków ołowiu do produkcji środków ochrony roślin.
WODY POWIERZCHNIOWE
Kozi Bród i jego zlewnia. W wodach zlewni potoku Kozi Bród pH zmienia się od 6,8 do 8,6 (tab. 5), a większość wód ma odczyn słabo zasadowy. Ich przewodność elektryczna właściwa (EC) waha się w granicach 0,20–2,35 mS/cm (tab. 5). Wody cieków bez nazwy w górnej części zlewni charakteryzuje wartość EC granicach 0,30–0,70 mS/cm, a wód Koziego Brodu najczęściej od 0,80 do 0,90 mS/cm. Największą mineralizację, wyrażoną wartością EC w granicach 1–2 mS/cm, zanotowano w wodach potoku poniżej zrzutu ścieków z garbarni w Szczakowej. Należy podkreślić, że wartość przewodności wód powyżej 1 mS/cm wskazuje na ich znaczne zanieczyszczenie (Witczak, Adamczyk, 1994).
W wodach Koziego Brodu występują znaczne zawartości boru, chloru, potasu, litu, magnezu, molibdenu, sodu, talu i siarczanów, a w mniejszym stopniu wapnia, rubidu i antymonu. Wzbogacenie w te same pierwiastki występuje również w wodach górnej części potoku, na terenie sąsiedniego arkusza Myślachowice. Ich źródłem są zrzuty odsolin pochłodniczych z elektrowni Siersza, położonej w górnej części zlewni. Elektrownia czerpie wodę do procesów technologicznych między innymi z szybu Artur nieczynnej KWK Siersza. Przeciętne stężenie boru w wodach Koziego Brodu (911 µg/dm³) jest kilkakrotnie większe niż w innych ciekach na terenie arkusza Jaworzno (tab. 5). Bardzo charakterystyczny jest rozkład zawartości chloru i sodu. Przed ujściem potoku Łużnik do Koziego Brodu zawartość chloru waha się w granicach 50–60 mg/dm³, a sodu od 30 do 40 mg/dm³. Po przyjęciu znacznie mniej zmineralizowanych wód Łużnika następuje rozcieńczenie zawartości tych pierwiastków, odpowiednio do 30 mg/dm³ i 20 mg/dm³. Poniżej zrzutu ścieków z garbarni w Szczakowej obserwuje się gwałtowny wzrost koncentracji chloru (do 390 mg/dm³) i sodu ( do 433,2 mg/dm³).
Łużnik i jego zlewnia. Wody zlewni charakteryzuje odczyn obojętny (7,1–7,2) oraz małe wartości przewodności elektrycznej (0,26 mS/cm) (tab. 5).
Górna część zlewni Łużnika i jego dopływów położona jest w obszarze płytkiego zalegania węglanowych utworów triasu, okruszcowanych siarczkami cynku i ołowiu, a jednocześnie górnego karbonu, w którym stwierdzono słabą mineralizację uranową w strefach przyuskokowych (Sałdan, 1965). Wzbogacenie wód w tym obszarze w kadm, miedź, tal, uran i cynk wiąże się przypuszczalnie z drenażem skał obfitujących w związki tych pierwiastków.
W wodach lewobrzeżnych dopływów Łużnika (szczególnie w rejonie położonym na północ od wsi Jeziorki) zanotowano duże koncentracje glinu (do 2800 µg/dm³), arsenu (do 13 µg/dm³), żelaza (do 10 mg/dm³), tytanu (do 11 µg/dm³) i talu (do 0,65 µg/dm³). Jest to rejon podmokły, który pokrywają piaszczyste osady fluwioglacjalne i utwory doliny Praprzemszy, a lokalnie torfy. Zawartość węgla organicznego w glebach przekracza 24%. Pierwiastki te mogą przechodzić do wód powierzchniowych w wyniku uwolnienia (w sprzyjających warunkach fizykochemicznych) z materii organicznej i minerałów ilastych gleb i osadów.
Kanał Główny i jego zlewnia. W wodach zlewni zanotowano odczyn obojętny (pH 7,2) i przeciętną przewodność elektryczną 0,40 mS/cm (tab. 5).
W wodach Zalewu Sosina i jego południowych dopływów występują znaczne zawartości boru (400–1000 µg/dm³), kobaltu (>1,6 µg/dm³), kadmu (często >3 µg/dm³) i niklu (6–16 µg/dm³). Wody Zalewu Sosina są dodatkowo wzbogacone w miedź (>40 µg/dm³), molibden (>4 µg/dm³) i siarczany (>200 mg/dm³). Podłożem zlewni są piaszczyste czwartorzędowe osady o ubogim składzie mineralnym. Zanieczyszczenie wód można zatem przypisywać czynnikom antropogenicznym (wymywaniem pierwiastków ze zwałowisk w starych wyrobiskach kopalni piasku Szczakowa).
Wąwolnica. W wodach Wąwolnicy pH zmienia się od 2,9 (w rejonie hałdy KWK Jaworzno) do 9,0 (Zakłady Chemiczne Organika-Azot), a przeciętna przewodność elektryczna właściwa osiąga 2,5 mS/cm. Koncentracje boru (>1000 µg/dm³), chloru (500 mg/dm³), potasu (20–25 mg/dm³), litu ( 50–100 µg/dm³), magnezu (90 mg/dm³), sodu (300 mg/dm³), rubidu (30 µg/dm³), siarczanów (300–400 mg/dm³), strontu (1600 µg/dm³), a prawdopodobnie również wzbogacenie w kadm (do 51 µg/dm³) i miedź (do50 µg/dm³) wiąże się ze spływami odcieków z hałdy odpadów KWK Jaworzno.