logo PIG
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
logo bip
Zmień kontrast Zmień kontrast Powiększ czcionkę Powiększ czcionkę
Menu

Szczegółowa mapa geochemiczna Górnego Śląska w skali 1:25 000

Arkusz Jaworzno M-34-63-B-c

ANTROPOPRESJA

Obszar arkusza Jaworzno jest terenem rozwiniętej, dawnej i obecnej, działalności górniczej i przetwórczej (głównie energetyki). Przemysł wraz z towarzyszącą mu infrastrukturą (linie kolejowe, linie energetyczne przesyłowe, składowiska odpadów, zabudowa przemysłowa) powodują, że środowisko przyrodnicze zostało znacznie zdegradowane (Preidl i in. 1995; Plan…, 2003).
Powietrze atmosferyczne. Na jakość powietrza atmosferycznego mają wpływ emisje pyłów i gazów z zakładów przemysłowych, składowisk odpadów, kotłowni osiedlowych i zakładowych, a także z indywidualnych palenisk domowych. Dodatkowym źródłem zanieczyszczeń jest spalanie paliw, powodujące skażenie środowiska wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Powstają wówczas węglowodory, dwutlenek azotu, tlenki węgla i związki ołowiu. W emisjach gazowych energetyki znaczny udział mają: tlenki węgla, tlenki siarki i azotu (Program…, 2003).
 Znaczące ilości zanieczyszczeń (pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki, tlenków azotu, metali ciężkich) pochodzą z rejonu Jaworzna-Szczakowej. W ogólnej ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery największy udział ma elektrownia Jaworzno – ponad 5 tys. ton pyłów i 9 tys. ton gazów rocznie. Cały obszar arkusza leży w strefie przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku siarki.
Źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są też składowiska popiołów lotnych i żużli elektrowni Jaworzno oraz przeterminowanych środków ochrony roślin Zakładów Chemicznych Organika-Azot.
Punktowe źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego stanowią paleniska indywidualne, emitujące głównie pył zawieszony, którego stężenie w okresach grzewczych przekracza często dopuszczalny poziom.
Dodatkowym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są pyły i gazy (20% zanieczyszczeń pyłowych i 30% zanieczyszczeń gazowych) przynoszone przez wiatry zachodnie z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (Plan.., 2003).
Wody powierzchniowe i podziemne. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych powodowane są przez ścieki z zakładów przemysłowych oraz odcieki ze składowisk odpadów produkcyjnych i komunalnych, które w większości nie posiadają odpowiednich zabezpieczeń. Znaczący wpływ na jakość wód powierzchniowych ma także odprowadzanie ścieków komunalnych. We wszystkich punktach monitoringowych na terenie arkusza występują wody pozaklasowe (Program…, 2003).
Najistotniejsze zanieczyszczenia wód powierzchniowych wiążą się z odwodnieniem ZG Sobieski, odprowadzającego wody o znacznej koncentracji chlorków, siarczanów i metali ciężkich,  w ilości około 70 tys. m³/dobę. 
Odwadnianie kopalni Trzebionka wiązało się w ostatnim okresie z pompowaniem około 34 m³/min wody, co doprowadziło do powstania rozległego leja depresyjnego. Woda kopalniana o dobrej jakości służyła do zaopatrzenia okolicznych miast, osiedli i zakładów przemysłowych, w tym własnego zakładu wzbogacania rud. 
Odprowadzanie ścieków komunalnych powoduje deficyty tlenowe w wodach powierzchniowych, zanieczyszczenia bakteriologiczne oraz podwyższenie zawartości biogennych związków organicznych (Program…, 2003). Ścieki z Jaworzna spływają do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni, w dzielnicy Jeleń-Dąb (poza południową granicą arkusza), skąd odprowadzane są do Przemszy (Oczyszczalnia…, 2008). Odprowadzanie oczyszczonych ścieków do Przemszy (poniżej wodowskazu Jeleń) wpływa na zmniejszenie w jej wodach ilości tlenu, oraz wzrost zawartości manganu, amoniaku, zawiesiny ogólnej, żelaza, fosforanów i siarczanów.
Odprowadzanie ścieków jest też powodem zanieczyszczenia wód Koziego Brodu, które uznane zostały za pozaklasowe na podstawie oznaczeń fizykochemicznych oraz zanieczyszczeń ołowiem i cynkiem (Program…, 2003).
Na obszarze arkusza wyróżniane są dwa główne zbiorniki wód podziemnych.  Są one narażone na zanieczyszczenia obszarowe, spowodowane skażeniem powietrza oraz infiltracją odcieków ze składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych (Kleczkowski, 1990). W części północno-wschodniej jest to zbiornik wód czwartorzędowych Biskupi Bór, o charakterze zbiornika dolin kopalnych. Zbiornik jest odkryty dla zanieczyszczeń, a jego wody wymagają uzdatniania. Zagrożeniem jest działalność dużych piaskowni i zrzuty  zanieczyszczonych wód do sieci rzecznej. Pozostałą część obszaru zajmuje zbiornik wód triasowych Chrzanów, o 100-metrowym zasięgu głębokościowym utworów wodonośnych. Zbiornik ma charakter szczelinowo-krasowy i wykazuje  niski stopień odporności na zanieczyszczenia.
Gleby. Degradacja chemiczna gleb spowodowana jest działalnością przemysłu, komunikacją, składowaniem odpadów, a także nieprawidłowo prowadzoną gospodarką rolną. Zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego powodują obniżenie ilości próchnicy, zmiany kwasowości i spadek urodzajności gleb. W zanieczyszczeniu gleb ważną rolę odgrywa opad pyłów atmosferycznych oraz procesy ich chemicz­nego degradowania przez niewłaściwie prowadzoną gospodarkę ściekową i odpadową. Według waloryzacji ekologicznej gruntów rolnych (Program…, 2003), ze względu na lokalne stężenie metali ciężkich, a także z uwagi na podwyższone zawartości siarki w powietrzu na rozpatrywanym terenie konieczne jest stosowanie upraw selektywnych oraz odpowiednich zabiegów agrotechnicznych.
W glebach okolic Jaworzna stwierdzano wysokie zawartości metali: do 5500 mg/kg cynku,  do 2200 mg/kg ołowiu i  do 35 mg/kg kadmu (Lis, Pasieczna, 1997), spowodowane oddziaływaniem historycznego przemysłu wydobywczego i przetwórczego rud Zn–Pb oraz wysokim tłem geochemicznym tych metali w glebach rozwiniętych na utworach węglanowych triasu.
Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzanie i ubijanie podłoża, zdejmowanie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (gruzem budowlanym, złomem) oraz formowanie wykopów, nasypów i wyrównań. Do specyficznych form degradacji gleb, występujących przy eksploatacji kopalin, należy zaburzenie stosunków hydrogeologicznych. W obszarach dolin rzecznych źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy powodziowe zanieczyszczonych wód.