logo PIG
Państwowy Instytut Geologiczny
Państwowy Instytut Badawczy
logo bip
Zmień kontrast Zmień kontrast Powiększ czcionkę Powiększ czcionkę
Menu

Szczegółowa mapa geochemiczna Górnego Śląska w skali 1:25 000

arkusz Sławków M-34-63-B-b

CHARAKTERYSTYKA OBSZARU ARKUSZA

Położenie administracyjne i geograficzne. Obszar arkusza położony jest na pograniczu województw śląskiego i małopolskiego. Do województwa śląskiego należą wschodnie krańce Dąbrowy Górniczej, stanowiącej powiat grodzki, oraz wschodnia część gminy miejskiej Sławków (powiat będziński). Większość analizowanego terenu należy do gmin Bukowno, Bolesław i Klucze (powiat olkuski), wchodzących w skład województwa małopolskiego.
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2000) obszar arkusza Sławków położony jest na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej. Jednostki niższego rzędu to Garb Tarnogórski na jego przeważającym obszarze i Wyżyna Katowicka w południowo-zachodniej części.
Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia. Garb Tarnogórski to płyta dolomitów i wapieni środkowego triasu, wznosząca się do 340–370 m n.p.m. i opadająca w formie progu tektoniczno-denudacyjnego na południe, ku Wyżynie Katowickiej.
Południowa część arkusza jest drenowana przez Sztołę, a jego pozostały obszar  przez Białą Przemszę i jej dopływy: Sztolnię Ponikowską i kanał Dąbrówka, odprowadzające wody z pól górniczych oraz kanał Sztolnia-Warwas, odprowadzający wody z rejonu huty cynku w Bukownie. Zbiorniki wód stojących występują w formie nielicznych oczek wodnych lub stawów założonych na ciekach.
Teren arkusza ma charakter przemysłowy o krajobrazie przekształconym antropogenicznie. Jego wschodnia i środkowa część objęta jest działalnością górnictwa rud Zn–Pb i hutnictwa cynku. Tu znajdują się obiekty kopalni Pomorzany, eksploatującej siarczkowe rudy cynku i ołowiu, oraz teren nieczynnej kopalni Bolesław, która przez wiele lat prowadziła wydobycie galmanów metodą odkrywkową. Wydobycie, wzbogacanie i hutnictwo rud spowodowały szereg geomechanicznych przekształceń środowiska, głównie w okolicy Bolesławia. Należą do nich hałdy i składowiska, deformacje terenu wywołane wyrobiskami podziemnymi, zbiorniki osadów poflotacyjnych oraz obiekty przemysłowe. W sąsiedztwie huty cynku w Bukownie, wchodzącej w skład ZGH Bolesław, zlokalizowane jest nadpoziomowe składowisko odpadów poflotacyjnych o powierzchni ok. 130 ha (Cabała, 2009).
W Kopalni Piasku Szczakowa, w południowej części arkusza, prowadzono intensywną eksploatację piasków podsadzkowych, o rozmiarach rzadko spotykanych w górnictwie kopalin skalnych. Potrzeby górnictwa węglowego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego wymusiły wielkość eksploatacji, która obecnie jest zaniechana, a miejsca wydobycia poddano rekultywacji przez zalesienia, przywracając im walory przyrodnicze.
Zabudowa i użytkowanie terenu. Największe powierzchnie arkusza zajmują tereny bez zabudowy i zabudową wiejską. Zabudowa podmiejska i miejska Sławkowa, Bukowna i Bolesławia zajmuje około 5%, a zabudowa przemysłowa, stanowiąca około 4%, to głównie obiekty ZGH Bolesław (tabl. 2). Zagospodarowanie terenu jest zróżnicowane. Ponad 40% zajmują lasy, a 20% to łąki i pola uprawne (tabl. 3). Pozostały teren użytkowany jest jako nieużytki, zbiorniki wodne, drogi krajowe i linie kolejowe. Lasy są umiarkowanie odkształcone, pomimo bliskiego sąsiedztwa uciążliwych zakładów przemysłowych. Dominują drzewostany sosnowe, a mniejsze powierzchnie zajmują bory mieszane sosnowo-dębowe i buczyny.
Gospodarka. Największe znaczenie gospodarcze ma eksploatacja rud Zn–Pb i hutnictwo cynku. Płytkie występowanie złóż rud umożliwiło rozwój górnictwa już od początku XII w. Historyczna eksploatacja rud stwarzała szereg problemów ze względu na znaczny dopływ wody do wyrobisk. Do XVI w. eksploatacja prowadzona była powyżej zwierciadła wody metodą odkrywkową. W drugiej połowie XVI w. zastosowano stałe odwadnianie złóż systemem sztolni, a wydobycie prowadzono z poziomów położonych poniżej zwierciadła wody (Grzechnik, 1978). Sztolnie odgrywały zarówno rolę dróg wentylacyjnych, jak i odwadniających. W rejonie kopalni bolesławieckich działały sztolnie: Czajowska (Leśna), Ostowicka (Centauryjska), Dąbrówka i Pilecka, czyli Staroolkuska, a koło Starczynowa – Starczynowska i Czarkowska (Kosiński, 1882; Albrecht, 1901; Śpiewak, 1955; Molenda, 1960a, b, 1963, 1970; Pazdur, Pietraszek, 1961).
Do końca XVIII w. wydobywano głównie galenę, z której wytapiano ołów i srebro. W XIX i XX w. coraz większe znaczenie uzyskiwały rudy cynkowo-ołowiowe. W wielu miejscach między Olkuszem a Strzemieszycami (w tym w Sławkowie) eksploatowano płytko zalegające rudy. Postępował wzrost produkcji cynku dzięki opracowaniu metody otrzymywania tlenku cynku z galmanów oraz z rud siarczkowych. W okolicy Hutek działała kopalnia Dąbrówka, a w Ujkowie – kopalnia Jerzy (Kosiński, 1882). Kopalnie Ulisses w Krążku (1818–1953) i Bolesław (1822–1998) eksploatowały głównie rudy w postaci gniazd siarczków. Wydobycie kruszców prowadzono również w rejonie Sławkowa (Degenhardt, 1870). W 1813 r. po raz pierwszy zastosowano pompy do odwadniania kopalń (Adamczyk, 1990), powodując szybki rozwój wydobycia i równoczesny drenaż górotworu. W kopalniach Bolesław i Ulisses prowadzono eksploatację podziemną, nie rezygnując z eksploatacji odkrywkowej. W 1931 r. kopalnie zostały zatopione z powodu małej rentowności. Załamanie wydobycia trwało do 1940 r., kiedy je osuszono. Po połączeniu obydwu kopalń pod nazwą Bolesław już od 1945 r. eksploatacja była bardzo intensywna. Do lat sześćdziesiątych XX w. rudy galmanowe eksploatowano również metodą odkrywkową w Krążku, a w latach dziewięćdziesiątych – także ze złoża Krzykawa.
Obecnie najpoważniejsze znaczenie gospodarcze ma firma ZGH Bolesław – nowoczesny kompleks wydobywczo-przetwórczy, którego podstawową działalnością jest wydobycie rud cynku i ołowiu w kopalni Olkusz-Pomorzany, produkcja cynku elektrolitycznego wysokiej klasy (99,99%), koncentratów cynkowo-ołowiowych, stopów ocynkowniczych i odlewniczych oraz kwasu siarkowego (Zakłady…, 2010). Proces wydobycia odbywa się za pomocą nowoczesnych urządzeń, głównie automatycznych. Po rozdrobnieniu ruda poddawana jest procesowi flotacji, a uzyskane koncentraty (blendowy, galenowy i cynkowo-ołowiowy) trafiają do huty cynku, gdzie następują kolejne procesy technologiczne.
W Sławkowie działają zakłady przemysłu metalowego, maszynowego, drobnego przemysłu spożywczego oraz cegielnia.
Gmina Bolesław ma charakter rolniczy. Dobrze rozbudowana sieć dróg sprzyja rozwojowi turystyki i agroturystyki, które są alternatywnym źródłem dochodu dla rolników.