Położenie geograficzne i administracyjne. Arkusz Dąbrowa Górnicza M-34-63-A-b należy administracyjnie do środkowowschodniej części województwa śląskiego. W jego obrębie położone są dzielnice miast – powiatów: Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Będzina, Mysłowic i Jaworzna.
Analizowany teren znajduje się na południu Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, w obrębie jednostki niższego rzędu – Wyżyny Katowickiej (Kondracki, 2000). Cały obszar arkusza położony jest w dorzeczu górnej Wisły. Obejmuje część zlewni Czarnej Przemszy i jej dopływów (Pogorii, Brynicy, Boliny i Bobrka) oraz dolną część zlewni Białej Przemszy. Rejon kopalni piasku Maczki-Bór jest terenem bezodpływowym. Na obszarach górniczych (w Sosnowcu) znajdują się zbiorniki utworzone w zapadliskach i nieckach osiadania. Sieć hydrograficzna, podobnie jak cały układ hydrogeologiczny, została silnie przekształcona przez różnorodną działalność przemysłową.
Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia. Powierzchnię arkusza cechuje urozmaicona rzeźba terenu, lokalnie mocno przeobrażona wskutek działalności przemysłowej.
Analizowany obszar jest wykształcony na podłożu węglonośnych skał karbońskich, odsłaniających się w wielu miejscach, podobnie jak ostańce triasowe. Większość terenu pokrywają piaszczyste utwory czwartorzędowe.
Arkusz niemal w całości położony jest na Wyżynie Katowickiej. Tylko jego południowo-wschodni kraniec należy do Pagórów Jaworznickich. W obrębie Wyżyny Katowickiej wyróżnia się Płaskowyż Bytomsko-Katowicki, Kotlinę Mysłowicką i Wysoczyznę Dąbrowską (Kondracki, 2000). Najwyższe wzniesienie płaskowyżu (323,6 m n.p.m.) położone jest na północ od Zagórza. Bytomska część płaskowyżu zbudowana jest częściowo z piaskowców i łupków karbonu, a także z wapieni i dolomitów triasu. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest słabe rozcięcie erozyjne i niewielkie deniwelacje terenu. Kotlina Mysłowicka jest obniżeniem denudacyjnym, wypreparowanym w łupkowo-piaskowcowych warstwach karbońskich. W jej obrębie teren najniżej położony (około 250 m n.p.m.) znajduje się u ujścia Brynicy do Czarnej Przemszy. Fragment Wysoczyzny Dąbrowskiej (300 m n.p.m.), zbudowanej ze skał paleozoicznych i czwartorzędowych utworów piaszczystych, które miejscami tworzą ciągi wydm, zajmuje północno-wschodnią część arkusza.
Naturalna powierzchnia terenu uległa znacznemu przekształceniu w wyniku wydobywania kopalin i rozwoju przemysłu. Największe zmiany środowiska przyrodniczego spowodowała odkrywkowa i podziemna eksploatacja węgla kamiennego, trwająca od początków XIX w. Górnictwo węgla kamiennego oraz hutnictwo i energetyka przyczyniły się do powstania zwałów skał płonnych, żużli hutniczych i odpadów poflotacyjnych, składowanych w bezpośrednim sąsiedztwie kopalń, hut i osiedli. Na znacznych obszarach występują szkody górnicze. Powierzchnia terenu jest również silnie przekształcona w obrębie piaskowni (czynnych i nieczynnych), zalewisk i terenów poprodukcyjnych.
Zabudowa i użytkowanie terenu. Miejska zabudowa Sosnowca, Dąbrowy Górniczej i Będzina pokrywa 37,8% powierzchni arkusza (tabl. 2). Zabudowa przemysłowa (16,8%) skoncentrowana jest w jego części północnej i południowej, a tereny bez zabudowy i z zabudową wiejską są rozproszone.
Nieużytki (zajęte pod zabudowę przemysłową, kopalnie, wysypiska i hałdy) zajmują 58,7% powierzchni arkusza, a lasy 14%. Trawniki stanowią 20% powierzchni arkusza, ogródki działkowe 4,1%, a parki 2,4% (tabl. 3). Jako użytki rolne wykorzystywane są nieliczne działki (<1% terenu arkusza).
Gospodarka. Teren arkusza Dąbrowa Górnicza stanowi część historycznego Zagłębia Dąbrowskiego, w którym rozwijało się górnictwo węglowe oraz hutnictwo cynku i żelaza. Intensywny rozwój tego regionu zapoczątkowany został w XIX wieku.
Eksploatacja węgla kamiennego oraz rozwój sieci kolejowej wpłynęły na lokalizację w tym rejonie zakładów hutnictwa żelaza i metali nieżelaznych, hutnictwa szkła, przemysłu maszynowego, wyrobów metalowych, przemysłu elektrotechnicznego, samochodowego, włókienniczego, odzieżowego i spożywczego (Program…, 2003a, b; 2004).
Pierwsza kopalnia węgla kamiennego, Reden, została założona w 1796 r. w Dąbrowie Górniczej (Długoborski, 1976). W początkach XIX w. powstały kolejne kopalnie: Flora w Gołonogu (Dąbrowa Górnicza), Ludwik i Charlotte w Sosnowcu oraz Ksawery w Będzinie. Do pierwszej połowy XX w. niektóre z tych kopalń wyczerpały zasoby, a inne zostały rozbudowane i połączone. Z tego okresu wymieniane są kopalnie: Nowa w Dąbrowie Górniczej oraz Nadzieja Ludwika, Hrabia Fryderyk, Ignacy, Fanny, Ludmiła (Stary Renard) i Andrzej w Sosnowcu.
Po II wojnie światowej na terenie arkusza działały kopalnie: Paryż, Sosnowiec, Porąbka-Klimontów i Niwka-Modrzejów, które zostały postawione w stan likwidacji w latach 1995–1999. Kopalnia Kazimierz-Juliusz działa do dziś.
Rozwój hutnictwa cynku przypada na wiek XIX. W latach 1815–1939 na terenie Dąbrowy Górniczej (w dzisiejszej dzielnicy Reden) czynna była huta cynku Konstanty. W 1822 r. w dzielnicy Sosnowca Pogoń uruchomiono hutę cynku Anna (później Emma) oraz fabrykę bieli cynkowej. Kolejna huta cynku działała w Sosnowcu-Sielcu w latach 1822-1828 i po roku 1837. Zamknięcie większości zakładów na początku XX w. związane było z sytuacją ekonomiczną i wybuchem I wojny światowej.
Na terenie Będzina w pierwszej połowie XIX w. powstała kopalnia cynku oraz huta cynku Ksawery. W tym samym okresie huta cynku wraz z cynkownią istniała również w Warpiu. W 1890 r. powstała Będzińska Walcownia Cynku Tillmansa i Oppenheima, którą następnie przekształcono w Polskie Zakłady Przemysłu Cynkowego w Będzinie (obecnie huta Będzin).
Hutnictwo żelaza prowadzone było w kilku zakładach. Pod koniec pierwszej połowy XIX w. na terenie dwóch funkcjonujących kopalń węgla (Reden i Ksawery) w Dąbrowie Górniczej powstała huta żelaza Bankowa. Zakład, działający do chwili obecnej, wytwarza surówkę żelaza, stal i gotowe wyroby hutnicze – pręty i profile stalowe, pierścienie i obręcze kutowalcowane (Przemysł..., 2008).
W latach 1881–1883 w Sosnowcu działała huta żelaza Katarzyna. Po II wojnie światowej została włączona wraz z hutą Sosnowiec (dawną walcownią żelaza Huldschinsky i synowie) w skład huty Buczek. W 1883 r. w Sosnowcu-Dębowej Górze produkcję żelaza rozpoczęła huta Puszkin, przemianowana w 1920 r. na hutę Staszic. Po II wojnie światowej w jej obiektach funkcjonowały Zakłady Naprawcze Sprzętu Wiertniczego. W Sosnowcu-Dańdówce w 1902 r. powstała walcownia rur i żelaza, działająca po II wojnie światowej jako huta Cedler (Historia.., 2008).
Na terenie arkusza przez wiele lat rozwijały się również inne gałęzie przemysłu.
Po II wojnie światowej w Sosnowcu (Radocha) działało Przedsiębiorstwo Wyrobów Metalowo-Elektronicznych Prodryn oraz Fabryka Lin i Drutu Falind. W latach 70. XX w. w Zagórzu powstała Fabryka Silników Elektrycznych Małej Mocy Silma. W dzielnicy Środula zlokalizowana była Sosnowiecka Przędzalnia Czesankowa Politex, która jest w likwidacji od 2006 r. W Sosnowcu działały też przędzalnia i farbiarnia Schöna (Intertex) oraz zakłady chemiczne produkujące m.in. kwas octowy, kwas solny i chloroform. Od 1883 r. w dzielnicy Radocha działają zakłady chemiczne, które produkowały początkowo świece, później m.in. chloran potasu i sodu, nadchloran potasu, kwas cytrynowy oraz fosforany sodu i wapnia (Sosnowiec..., 2008).
W 1913 r. w dzielnicy Będzina-Małobądz uruchomiono Okręgową Elektrownię Zagłębia Dąbrowskiego (obecnie Elektrociepłownia Będzin).
Na przełomie lat 1934/35 w Dąbrowie Górniczej rozpoczęła produkcję huta szkła gospodarczego Staszic, która jako jedyna w Polsce produkowała balony szklane (obecnie zakład w likwidacji).
W obrębie arkusza działają zakłady:
- Kopalnia Węgla Kamiennego (KWK) Mysłowice-Wesoła (na arkuszu znajduje się tylko jej niewielki fragment) (Katowicki…, 2008),
- KWK Kazimierz-Juliusz (obecnie w częściowej likwidacji),
- kopalnia odkrywkowa piasku CTL Maczki-Bór,
- BHH Mikrohuta w Dąbrowie Górniczej (dawna huta Baildon) – producent drutu, prętów i taśm ze stali nierdzewnej i kwasoodpornej,
- Huta Bankowa (działająca od 1839 r.) – walcownia pierścieni i obręczy,
- Huta Będzin – huta metali kolorowych (Cu, Zn, Sn),
- Huta Buczek w Sosnowcu, produkująca walce i rury stalowe,
- ArcelorMittal (dawniej huta Cedler),
- Foster Wheeler Energy Fakop w Sosnowcu-Środuli, istniejąca od 1880 r. fabryka kotłów (dawniej Fitzner i Gamper),
- Elektrociepłownia (EC) Będzin,
- Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie produkująca aluminiowe i miedziane przewody energetyczne,
- Spółdzielnia Niewidomych Promet w Sosnowcu-Sielcu, wytwórca aparatury sygnalizacyjnej i sterowniczej,
- Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Enmech,
- Zakłady Heraeus Electro-Nite w Sosnowcu Sielcu, produkujące czujniki i próbniki,
- Dąbrowska Fabryka Maszyn Elektrycznych Damel w dzielnicy Reden w Dąbrowie Górniczej,
- zakłady części samochodowych (Magneti Mirelli, Segu, Bitron, Ergom i Er-Si) w Sosnowcu,
- Silma Electric Motors – zakłady obróbki metali,
- Przędzalnia Czesankowa Intertex w Sosnowcu-Środuli,
- Koba – Organizacja Odzysku w Dąbrowie Górniczej.